Nếu
hỏi tôi một học giả Việt Nam hiện đại, người tạo ra những ảnh hưởng lớn lao cho
tôi những ngày còn rất trẻ, tôi sẽ không nghĩ mà đáp rằng đó là Nguyễn Hiến Lê.
Những quyển sách của ông luôn chứa đựng những bài học và tri thức mà bất cứ ai
cũng nên đọc. Ngày còn nhỏ, vì muốn chóng thành công trong cuộc đời mà tôi lùng
tìm tất cả những cuốn sách của ông, đọc đi đọc lại với mơ ước trang bị hết cho
mình những kỹ năng trước khi vào đời, cái cảm giác giống như một môn sinh võ đạo
ráng học hết những công phu của thầy trước khi xuống núi. Cuộc đời ông còn là một
tấm gương sáng đáng để cho hậu thế ngưỡng mộ. Ông không có một bằng cấp cao
nhưng những gì ông để lại và gây ảnh hưởng cho những thế hệ sau nó vĩ đại hơn gấp
nhiều lần tấm bằng ông có được mà theo tiểu sử ông mới chỉ tốt nghiệp trường
Cao đẳng Công chính ở Hà Nội trước khi vào miền Nam làm việc và gắn bó hết phần
còn lại của cuộc đời mình. Cho đến khi ông mất, người ta khó khăn lắm mới tìm
được mộ của ông nằm khiêm tốn ở sân vườn một ngôi chùa miền Tây Nam Bộ.
 |
Trẻ em vùng cao. Nguồn: Internet. |
Trong
một quyển sách của ông, nhằm lý giải cho con đường mình chọn, ông có kể một câu
chuyện như sau. Trong một lần đi xa, giữa trưa ngang qua một cánh đồng trơ trọi,
vừa nắng vừa mệt, bỗng ông thấy một gốc cây to tỏa bóng râm mát cả một vùng rộng
lớn, hương hoa thoang thoảng thơm trong gió. Ngồi uống ngụm nước ông thầm cám
ơn người nào đó đã có công trồng và chăm sóc cây. Sau đó ông tâm sự, ước gì
trong xã hội này mỗi người ai cũng cố gắng trồng thêm một cây hẳn cả cộng đồng
đều được hưởng thêm nhiều bóng mát. Rồi ông thêm, với mỗi người, làm tốt công
việc của mình trong bổn phận của nghề nghiệp và gia đình là chưa đủ mà chúng ta
còn có thể làm cho xã hội tốt đẹp hơn bằng việc làm thêm một điều gì đó cho cộng
đồng, như người nông dân nào đó đã trồng cái cây để có bóng mát cho người qua
đường. Và cũng vì chúng ta là một phần của xã hội, hưởng thụ và trưởng thành từ
nó, làm thêm một điều tốt cũng là một cách trả cái ơn cộng đồng đã nuôi ta khôn
lớn. Vì nghĩ như vậy mà cả cuộc đời của ông là một tấm gương dấn thân vĩ đại.
Những
ngày ở Mỹ, tôi luôn cố gắng tìm hiểu điều gì khiến người Mỹ dựng xây nên một đất
nước thành công, và điều gì khiến người Mỹ khác với những tổ tiên họ, những người
còn ở châu Âu lục địa hay ở các vùng khác trên toàn thế giới. Cuối cùng tôi nhận
ra một điều đó là sự dấn thân. Người Mỹ dấn thân nhiều hơn dân ở các nước khác.
Nếu chỉ nhìn ở bảng xếp hạng các quốc gia bố thí nhiều nhất, nơi mà người Mỹ được
xếp hạng thứ 2 sau người Miến Điện, nó chỉ cho ra một con số mà chỉ đến khi ở Mỹ
và quan sát mới thấy hết ý nghĩa đằng sau của con số đó.
Tinh
thần dấn thân của người Mỹ có mặt ở mọi thành phần xã hội. Ở các diễn đàn, trí
thức Mỹ tranh luận công khai đủ mọi chủ đề từ kinh tế, văn hóa, chính trị, đến
xã hội. Người cho rằng nước Mỹ đi xuống, người bảo nó đi lên. Người bảo Trung
Quốc khủng hoảng, người bảo chưa. Người ủng hộ mậu dịch tự do, người phản đối.
Người bảo cấm bán súng, người ủng hộ. Bất cứ chính sách nào hay ý kiến nào cũng
có người ủng hộ và người chống. Nhờ tranh luận công khai như vậy mà người dân
và giới làm chính sách hiểu hơn về các vấn đề. Nếu có một hành động nào mà sai
lầm thì cũng nhanh chóng được sửa. Ở các hoạt động đời thường, những ai lần đầu
đến Mỹ cũng nhận được nhiều sự giúp đỡ của những người bình dị xung quanh và ở các
hội đoàn một cách miễn phí và vô vị lợi. Đó là ở những nhà thờ nơi mà bạn có thể
nhận được quần áo và các đồ dùng nấu ăn. Đó là những trung tâm dạy tiếng Mỹ hay
dạy nấu ăn miễn phí mà đa số đều được vận hành bởi các thiện nguyện viên. Chính
vì được đón chào và nhận nhiều như vậy, những người đến Mỹ dần dần cũng tự hình
thành nên một văn hóa dấn thân nhiều hơn cho cộng đồng, giúp đỡ những người
khác như một cách trả ơn những gì họ đã nhận. Dần dà họ hình thành nên một văn
hóa cho nhận mà có đến Mỹ mới thấy họ thân thiện và chân tình.
Nhưng
cũng như bất kỳ văn hóa nào, sự dấn thân cần được nuôi dưỡng và động viên. Đọc
báo Mỹ chúng ta sẽ bắt gặp các tin các tỉ phú hiến phần lớn tài sản của mình
cho công việc thiện nguyện. Từ việc chống đói nghèo ở các nước châu Phi, tới
nghiên cứu các căn bệnh khó chữa, đến xây dựng trường học, bệnh viện, thư viện,
hay các hoạt động nghiên cứu khác. Sự thiện nguyện của họ được lưu danh bằng
cách đặt tên cho các quỹ hay các cơ sở mà họ hiến tặng. Đối với các hành động
hiến tặng, người Mỹ ghi ơn rất cẩn thận. Thậm chí ở những sở thú hay bảo tàng,
các chậu cây be bé hay các bức tranh được hiến tặng bởi cá nhân hay tổ chức đều
được ghi tên rất chỉn chu. Không ai mà không tự hào khi thấy tên của các thế hệ
bố mẹ, ông bà mình và biết được rằng họ đã làm những điều thiện nguyện cho cộng
đồng.
Trong
các sự dấn thân, có một hành động dấn thân lớn lao đó là dấn thân về chính trị.
Tại sao gọi là lớn lao? Vì nếu như công việc bố thí hay giúp đỡ vài người bản
thân nó chỉ có ảnh hưởng đến một vài người được nhận. Ngược lại, sự dấn thân về
chính trị nếu thành công sẽ tác động đến tương lai và cuộc sống của không chỉ một
vài người mà là cả một cộng đồng hay đất nước vài chục triệu người và kéo dài
hàng thế hệ. Vì vậy mà sự dấn thân chính trị đứng đắn và lương thiện có thể nói
là một hành động thiện nguyện lớn lao. Hãy thử hình dung những nhà vận động
nhân quyền đem lại quyền bình đẳng cho người Mỹ da đen, hay rất nhiều những cá
nhân dấn thân cho những đất nước tự do và thịnh vượng trên toàn thế giới. Họ là
những tấm gương đáng ngưỡng mộ.
Với
nhiều người Việt, làm gì thì làm đừng đụng đến chính trị. Nhưng người ta quên rằng
cho dù mình né tránh chính trị thì chính trị cũng sẽ tìm đến mình. Chính trị là
mức thuế chúng ta đóng hàng ngày, là chi phí để xây con đường ta đi, là tiền điện,
tiền nước, tiền xăng, là y tế, giáo dục, là cảnh sát, là dân phố và quan phường,
mà dù muốn dù không chúng ta đều chịu đựng. Do đó, khi nói rằng tôi không quan
tâm chính trị đồng nghĩa với nói rằng tôi không quan tâm đến sự phát triển và
thay đổi của cộng đồng dù biết rằng mình là một cá thể. Nhưng tâm lý sâu xa của
một người dân khi nói tôi không quan tâm đến chính trị là tâm lý của một người
dân thấp cổ bé miệng sợ bị rắc rối với chính quyền.
Đó
là một tâm lý mà người Việt cần thay đổi. Vì dấn thân không những là làm một việc
thiện nguyện hay là một cách trả ơn cho cộng đồng, mà ở đó bằng cách thúc đẩy
những điều tiến bộ trong cộng đồng, chính chúng ta sẽ là những người đầu tiên
được hưởng lợi. Đất nước được dựng xây từ chính những hành động của chúng ta
ngay hôm nay.
Nguyễn Huy Vũ
Minneapolis,
26.1.2016
